Μηχανισμός Αντικυθήρων, o πρώτος υπολογιστής
Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου 2014 Ετικέτες Αρχαιοι Πολιτισμοι , Τεχνολογια
0
Ανασύρθηκε από το βυθό της θάλασσας και εδώ και 100 χρόνια εξακολουθεί
να γοητεύει την επιστημονική και την διεθνή κοινότητα με τα μυστικά που
αποκαλύπτει. Ερευνητές απ' όλο τον κόσμο επιστρατεύουν τη σύγχρονη
τεχνολογία, μελετούν τις αρχαίες πηγές και συνδυάζουν τα δεδομένα για να
λύσουν τα μυστήρια του μηχανισμού, που φέρει τη σφραγίδα του
αρχαιότερου υπολογιστή του κόσμου, κατασκευασμένου πριν από περίπου 21
αιώνες.
Ο μηχανισμός αυτός, εκπληκτικής ευφυΐας, ο οποίος μπορούσε να
απεικονίσει σε βάθος δεκαετιών το ουράνιο στερέωμα, τις θέσεις του ήλιου
και των άλλων γνωστών πλανητών, τις φάσεις της σελήνης ακόμα και τις
εκλείψεις, κατασκευάστηκε στην Ελλάδα τον 1ο π.Χ. αιώνα. Ο αρχαίος
έλληνας που κατασκεύασε αυτό το ασύλληπτο για την εποχή του δημιούργημα
κατάφερε μέσα σ’ ένα μικρό κουτί με μπρούτζινα γρανάζια, να χωρέσει όλη
σχεδόν τη μέχρι τότε γνώση για την αστρονομία.
Αλλά αυτή η απίστευτη εφεύρεση κατέληξε στη θάλασσα και το μυστικό της
έμεινε κρυμμένο για 2.000 χρόνια. Τα ρωμαϊκά πλοία της εποχής που
ταξίδευαν από την Μ. Ασία στην Ιταλία περνούσαν από το θαλάσσιο χώρο
Πελοποννήσου και Κρήτης, στη μέση του οποίου βρισκόταν το μικρό νησί των
Αντικυθήρων. Οι απόκρημνες ακτές του νησιού αποτελούσαν πραγματικό
κίνδυνο για τα πλοία, που μια καταιγίδα ήταν αρκετή για να τα ρίξει πάνω
στα βράχια τους. Αυτό φαίνεται πως συνέβη το 70 περίπου π.Χ. με
αποτέλεσμα να βυθιστεί μια υπερφορτωμένη με θησαυρούς γαλέρα, γνωστή
σήμερα με την ονομασία «Ναυάγιο των Αντικύθηρων».
Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, μια ομάδα σφουγγαράδων από τη Σύμη που βουτούσαν στην περιοχή, εντόπισαν ένα μπρούτζινο χέρι στο νερό της θάλασσας και πολλούς ακόμα αμύθητους θησαυρούς . Ενημέρωσαν τις ελληνικές αρχές και τον χειμώνα ξεκίνησε η ανέλκυση του ναυαγίου. Αρχικά ανασύρθηκαν περισσότεροι από 200 αμφορείς, μερικοί από τους οποίους σχεδόν άθικτοι, καθώς και αντικείμενα από τη σκευή του πλοίου, όπως λυχνάρια αλλά και περίτεχνα βάζα. Όσο περισσότερο έψαχναν τόσο πιο περίτεχνα αντικείμενα έρχονταν στο φως. Ανάμεσα στα ανεκτίμητα αρχαιοελληνικά γλυπτά βρέθηκε και ένα ορειχάλκινο αντικείμενο σε μέγεθος φορητού υπολογιστή. Στην επιφάνεια του διακρίνονταν μόνο κάποια γρανάζια και αρχαίες επιγραφές.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς ερευνητές, φαίνεται πως το ρωμαϊκό πλοίο είχε αποπλεύσει από τη Ρόδο ή τις ακτές της Μικράς Ασίας, μεταφέροντας σπουδαία έργα τέχνης. Το μπρούτζινο χέρι άνηκε σε ελληνικό γλυπτό του 5ου αιώνα π.χ. που απεικόνιζε ένα φιλόσοφο του οποίου το κεφάλι και άλλα τμήματα βρέθηκαν αργότερα. Ένα άλλο άγαλμα ενός εφήβου, αριστούργημα της ελληνιστικής εποχής, χρονολογήθηκε γύρω στο 340 π.Χ. Τα περισσότερα από τα αγάλματα που βρέθηκαν μισοβυθισμένα στον πυθμένα της θάλασσας, απέφυγαν τη διάβρωση, χάρη στην άμμο και τα ιζήματα που σκέπαζαν ως πέπλο την ιδιοφυΐα του δημιουργού τους.
Όσο για το περίεργο αντικείμενο με τα γρανάζια και τις επιγραφές, ύψους
περίπου 30 εκατοστών, παρατηρήθηκε πως όταν στέγνωσε άρχισε να
διασπάται. Τα θραύσματά του προσέλκυσαν το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών,
οι οποίοι από νωρίς αντιλήφθηκαν τη σχέση του με την αστρονομία.
Αρχικά όλοι οι θησαυροί του ναυαγίου μεταφέρθηκαν στο Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο, χωρίς να γνωρίζει κανείς τι ήταν αυτά τα παράξενα
μπρούτζινα κομμάτια. Στις 17 Μαΐου 1902 ο μαθηματικός και Υπουργός
Παιδείας, Σπυρίδων Στάης, πρόσεξε ότι ένα από τα ευρήματα είχε έναν
οδοντωτό τροχό ενσωματωμένο και επιγραφές με αστρονομικούς όρους. Αν και
ήταν γνωστό πως στην Ελλάδα χρησιμοποιούσαν ξύλινους οδοντωτούς
τροχούς, η εικόνα με την αρχαία επιγραφή και τον τροχό λαξεμένο σε
μπρούτζο ήταν πρωτόγνωρη. Τα γρανάζια ήταν μεταλλικά και μάλιστα μεγάλης
ακρίβειας. Τότε κατάλαβαν πως πρόκειται για έναν μηχανισμό εξαιρετικής
ευφυΐας που ανέτρεπε τα μέχρι τότε δεδομένα.
Παρόλα αυτά πολλοί πίστευαν πως ο μηχανισμός θα μπορούσε να είναι ένα
σύγχρονο αντικείμενο το οποίο έπεσε τυχαία στην περιοχή όπου βρίσκονταν
όλοι οι άλλοι θησαυροί του αρχαίου ναυαγίου. Τα μετέπειτα ευρήματα όμως
έμελλε να βεβαιώσουν το «θαύμα».
Το 1976, μια ακόμα ερευνητική αποστολή στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, από τον διάσημο γάλλο, Ζακ Κουστώ, έφερε στο φως τα πρώτα στοιχεία της χρονολόγησης. Μαζί με πολλά νέα ευρήματα, αμφορείς, ξύλα από το πλοίο, και ορειχάλκινα ειδώλια, οι δύτες του ανέλκυσαν ορειχάλκινα και ασημένια νομίσματα. Τα 36 ασημένια νομίσματα και αρκετά ορειχάλκινα της αποστολής του Κουστώ, απεικόνιζαν ένα καλάθι, σύμβολο των βασιλιάδων της Περγάμου, έτσι οι ερευνητές κατέληξαν πως τα περισσότερα από τα νομίσματα αυτά είχαν κοπεί στην Πέργαμο και την Έφεσο. Αυτό μαρτύρησε πως το ναυαγισμένο πλοίο ερχόταν από την Μικρά Ασία μεταξύ 70 και 60 π.Χ.
Ο λόγος που βρίσκονταν εκεί μπόρεσε εξηγήθηκε στη συνέχεια από τους
ιστορικούς. Τον 1ο αιώνα π.Χ. που η Ρώμη είχε ήδη κατακτήσει μακρινές
αποικίες, μια γαλέρα μετέφερε θησαυρούς στη Ρώμη αφότου είχε λεηλατήσει
την Πέργαμο και την Ρόδο. Η Πέργαμος ήταν άλλωστε σημαντικό εμπορικό
λιμάνι της εποχής στο οποίο έφταναν εμπορικά πλοία για να ανταλλάξουν
λάδι με αγγεία σιτάρι και ξυλεία.
Το πλοίο μάλιστα ήταν μάλλον ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά πλοία της
εποχής, αφού υπολογίζεται πως είχε μήκος 30 μέτρα, στοιχείο που συνέβαλε
στην εύρεση της αφετηρίας του ταξιδιού. Την περίοδο εκείνη υπήρχαν λίγα
λιμάνια που μπορούσαν να δεχτούν ένα τέτοιο πλοίο, η Δήλος η Πέργαμος, η
Έφεσος και η Ρόδος ήταν μερικά από αυτά.
Το 1905 κατά την πρώτη σημαντική έρευνα για το ναυάγιο των Αντικυθήρων
και τον ορειχάλκινο μηχανισμό που βρέθηκε εκεί, ο Άλμπερτ Ρεν, ένας
γερμανός, ειδικός στις αρχαίες επιγραφές, ήταν ο πρώτος που είδε σε
αυτόν ένα αστρικό ημερολόγιο. Αν και ανακάλυψε πως ο μηχανισμός μπορούσε
να προβλέψει την ανατολή και την δύση των άστρων σε βάθος χρόνου, δεν
μπόρεσε να κατανοήσει απόλυτα την χρήση των γραναζιών, παρόλο που απ’
τις ανέκδοτες σημειώσεις του φαίνεται να είχε προχωρήσει αρκετά στην
έρευνα.
Μετά το Ρεν, ο μηχανισμός έμεινε για 45 χρόνια κλειδωμένος στα υπόγεια του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας ως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολούθησε ένας άγγλος φυσικός και ερευνητής, ο Ντέρεκ ντε Σολ Πράις, ο οποίος εξέτασε ενδελεχώς τα κομμάτια βλέποντας με ραδιογραφήματα το εσωτερικό του μηχανισμού. Αφού διαπίστωσε πως υπήρχαν 27 γρανάζια, βεβαιώθηκε πως επρόκειτο για κάτι πολύπλοκο. Ο Πράις ήταν ο πρώτος που έλυσε τον γρίφο του πως ταίριαζαν μεταξύ τους τα τρία κύρια κομμάτια του μηχανισμού. Μέτρησε τα δόντια των γραναζιών και μαζί με το ζεύγος Καράκαλου σχεδίασαν την περίμετρο. Παρόλο που ήταν πολύ δύσκολο να κατανοήσουν την τρισδιάστατη δομή του μηχανισμού, και μόνο η ανακάλυψη του πολύπλοκου συστήματος των γραναζιών τα οποία κινούσαν άλλα γρανάζια – γνωστό ως «επικυκλικό σύστημα» - αναθεωρούσε όλη την μέχρι τότε ιστορία, αφού μέχρι εκείνη τη στιγμή η επινόησή του χρονολογείτο 1.500 χρόνια αργότερα.
Μια άλλη σημαντική ανακάλυψη που έκανε ο Πράις ήταν δύο βασικοί αριθμοί
στην αρχαία αστρονομία, οι αριθμοί 127 και 235, αριθμοί που
αντιστοιχούσαν στα δόντια των γραναζιών. Ο αριθμός 235 του Πράις
αποδείχτηκε το κλειδί για τον υπολογισμό των κύκλων της Σελήνης.
Οι κύκλοι της Σελήνης άλλωστε ήταν πολύ σημαντικοί για τους αρχαίους. Με
βάση αυτούς ήξεραν πότε να σπείρουν , πότε να πολεμήσουν, πότε να
κάνουν τις γιορτές και τα νυχτερινά ταξίδια τους. Μετά από 20 χρόνια
έρευνας κι ενώ νόμιζαν πως είχε ανακαλυφτεί ο γρίφος του μηχανισμού, ο
Πράις διαπίστωσε πως υπήρχαν κι άλλα γρανάζια κι άλλοι αριθμοί.
Έπρεπε να φτάσουμε στον 21ο αιώνα για να αποκαλυφθεί και να απεικονιστεί τρισδιάστατα το εσωτερικό του μηχανισμού. Τα σύγχρονα εργαλεία σάρωσης ανέδειξαν μια σειρά αλληλένδετων γραναζιών δείγμα εκπληκτικού σχεδιασμού. Μαζί με τις φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης από διαφορετικές γωνίες φωτισμού έκαναν δυνατή την ανάγνωση επιγραφών στα θραύσματα του μηχανισμού. Οι επιγραφές αυτές αποτελούσαν προφανώς ένα κάποιο εγχειρίδιο. Μιας και κάθε ελληνική πόλη είχε δικό της ημερολόγιο, αποκρυπτογραφώντας τα ελληνικά ονόματα των μηνών που υπήρχαν στον μηχανισμό, εμφανίστηκαν 4 που ήταν πολύ σπάνια. Ο Λανοτρόπιος, ο Δωδεξλατευς, ο Ψευδρεύς και ο Φοινικαίος βεβαίωσαν πως επρόκειτο για το Κορινθιακό ημερολόγιο, άρα ο μηχανισμός προερχόταν από την Κόρινθο ή από κάποια από τις αποικίες της .
Στη συνέχεια της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν οι δισδιάστατες φωτογραφίες,
σε μια προσπάθεια να εξηγηθούν οι επιγραφές. Τα νέα στοιχεία συνέβαλαν
στο να ανακαλυφθούν τα 223 δόντια του μεγάλου γραναζιού και κατ’
επέκταση η λειτουργία του. Οι ερευνητές οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα πως ο
μηχανισμός υπολόγιζε όχι μόνο τις εκλείψεις αλλά και την ώρα τους. Ένα
γρανάζι τοποθετημένο στο πίσω μέρος του μηχανισμού πάνω στο μεγάλο
γρανάζι με τα 223 δόντια είχε έναν πίρο. Το γρανάζι με τον πίρο γύριζε
σε λίγο διαφορετικό άξονα σε σχέση με αυτό με τις εγκοπές και με αυτό
τον τρόπο υπολογιζόταν μέχρι και η ελλειπτική κίνηση της Σελήνης.
Στο σύνολό της, η μέχρι τώρα έρευνα, έχει αποκαλύψει μια αρκετά σαφή εικόνα του μηχανισμού. Τοποθετημένος μέσα σε ένα ορθογώνιο πλαίσιο ο μηχανισμός των Αντικυθήρων απεικόνιζε δεδομένα και στις δύο πλευρές του. Στην μπροστινή όψη μια κυκλική κλίμακα έδειχνε τις 365 ημέρες του έτους. Στο εσωτερικό της, σε μια δεύτερη κλίμακα εμφάνιζε τα δώδεκα σύμβολα του ζωδιακού κύκλου. Περιστρέφοντας μια λαβή, δύο δείκτες για τον ήλιο και τη σελήνη τους τοποθετούσαν στην ακριβή θέση τους για κάθε ημέρα του χρόνου, ενώ μια μικρή περιστρεφόμενη σφαίρα έδειχνε και τη φάση της σελήνης. Για να εξασφαλιστεί η ακρίβεια, ανεξάρτητα από την ημέρα ή το έτος, στο πίσω μέρος του μηχανισμού υπήρχαν δύο σπειροειδείς κλίμακες που απεικόνιζαν τις εκλείψεις του ήλιου και της σελήνης. Η λαβή που κινούσε το δείκτη και τα γρανάζια που συμπλέκονταν όλα μαζί, εμφάνιζαν την έκλειψη στην μπροστινή κλίμακα. Επίσης υποδεικνύονταν οι πόλεις που φιλοξενούσαν όλους τους πανελλήνιους αγώνες. Τέλος καταγραφόταν και η θέση των πέντε γνωστών στην αρχαιότητα πλανητών.
Αν και κάποιοι πιστεύουν πως το πολύπλοκο αυτό μηχάνημα είχε κατασκευάσει ο Αρχιμήδης στις Συρακούσες και μετά την κατάληψη τους μεταφέρθηκε στην Κόρινθο, τίποτα δεν έχει ακόμα επιβεβαιωθεί
Όλες αυτές οι ανακαλύψεις, αποδεικνύουν πως οι αρχαίοι είχαν φτιάξει ένα
μηχάνημα για να προβλέπουν το μέλλον σε βάθος δεκαετιών καταφέρνοντας
να χωρέσουν σε αυτό όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Ως ο πρώτος υπολογιστής
που κατασκεύασε ο άνθρωπος, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων δεν προέβλεπε
μόνο τις κινήσεις των πλανητών, τις εκλείψεις και την ώρα που θα
γίνονταν αλλά ακόμα και την κατεύθυνση της σκιάς και το χρώμα που θα
έπαιρνε η Σελήνη. Οι αρχαίοι κατάφεραν να αποτυπώσουν σε αυτόν τον
μηχανισμό την εικόνα μέρους του σύμπαντος όπως πραγματικά είναι, πράγμα
εκπληκτικό, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς πως μεταγενέστεροι διανοητές
και επιστήμονες καιγόντουσαν στο πυρ το εξώτερο όταν υποστήριζαν πως η
γη κινείται.
